درباره بهنمیر

۱- موقعیت جغرافیایی: درگوشه ای از سرزمین ایران و در این مکان پهناور و زیبا در منطقه ای از شمال ایران جائی که سر سبزی و خوش آب و هوایی آن جذاب قلوب است ، شهر بهنمیر قرار داردکه در همین گستره تاریخ بود که ره آوردهای بسیاربا ارزش و ماندگار به جامعه انسانی پیشکش نموده اند .از همین رهگذر بوده است که یافته ها و تجزیه های وافری متوجه جهانیان و جامعه ایران نموده است .(1)

بهنمیر یکی از شهرهای استان مازندران، در شمال ایران بین دریایی مازندران و رشته کوه البرز قرار دارد. این شهر در شهرستان بابلسر واقع شده‌است. این شهر ۲۳/۲۸۴ نفر جمعیت دارد. بهنمیر با مساحت ۲/۵ کیلومتر مربع بر کرانه جنوبی دریای مازندران (خزر) که در مختصات جغرافیایی ۵۲ درجه و ۴۹ دقیقه و ۵۴ ثانیه طول شرقی و ۲۶ درجه و ۳۹ دقیقه و ۵۹ ثانیه عرض شمالی قرار دارد.

۲- وجه تسمیه بهنمیر بهنمیر در گذشته دهی از دهستان بانصر ، بخش بابلسر ، شهرستان بابل ، استان مازندران بوده است . با طول جغرافیایی ۵۲۴۶ ، عرض جغرافیایی ۳۶۴۰ ، ارتفاع متوسط ۹۰ متر . در زمانهای قدیم هرشهری را به چند بلوک یا دهستان تقسیم می کردند،که کل آن را بانصرکلا می گفتند،که این بانصرکلا خود یک بلوک است.که مرکز آن بهنمیر می باشد.این بلوک در تقسیم های کشوری به بخش تسمیه شده است. پس بهنمیر قریه ای است که از شمال در ۱۵ کیلومتری دریای خزر و از شرق ۴۰ کیلومتری ساری و ۲۸ کیلومتری قائمشهر و از غرب ۱۲ کیلومتری بابلسر و از جنوب در ۱۶ کیلومتری بابل قرار دارد،که از چند سال قبل تبدیل به بخش و اخیراً هم تبدیل به شهر شده است. این منطقه مثل سایر نقاط مازندران دارای آب و هوای شمالی و مرطوب می باشد. روایت های بسیاری درباره اینکه در ابتدا بهنمیر چه نامی داشته است و اصلاً چرا به آن بهنمیر می گویند وجود دارد. گویند: الف- روایت شده که اهل بهنمیر بسیار تنبل بوده اند و به آن بِهْ نَمیر می گفتند و مثلی هم برای آن می آورند،دارنی بَخِر،نِدارنی بَمیر یعنی داری بخور،نداری بمیـر. و علت آنرا این می دانند که چون بهنمیر یکی از دهاتی بود که به آن خورده مالکی می گفتند،یعنی تنها دهی بود که ارباب نداشت و همه اهالی ساکن در آن محل،برای خودشان ارباب بودند،یعنی شش دانگ ملک بین اهالی تقسیم می شد. اما یکی بیشتر،یکی کمتـر. به همین علت،هیچکس رعیت نبود و یا برای کسی اربابی نمی کرد.بلکه خود به نوعی مالک و آقا بوده اند و هر مقداری که داشتند مصرف می نمودند.(1) ب- و نیز روایت شده که به آن بُنه میر نیز می گویند به معنای جایگاه ارباب و به نظر می رسد به علّت کثرت تلفظ در مرور زمان به بهنمیر تغییر یافته است. ج- در تاریخ حسن ابن اسفندیار آملی که در سال ۶۲۳ قمری تألیف شده نام این دهستان را برنمیر راستاق نوشته است. د- در سفرنامه ملگونف روسی: بهمن میر عنوان شده.(2) ه- آنچه از یک دستخط که توسط یک روستائی این دهستان ارائه شده،این ناحیه را در گذشته،بندر امیـر گفته اند.که کالا در اینجا بارگیری و باراندازی می شد. و- به نظر می رسد که قبلاً باران میر بوده است و حالا چرا بهنمیرشداحتمالاً به دلیل کثرت تلفظ،توسط نسل های مختلف تغییر پیدا کرده و به بهنمیر تبدیل شده است.

۳- وجود دریا ، رود ، جانواران ، رستنی ها و گیاهان به طور اختصار

الف:دریای خزر با توجه به اهمیت خاص این دریاچه و قرار داشتن در ۱۵ کیلومتری بهنمیر،توضیح کوتاهی در زیر آورده شده است: دریای مازندارن یا بحر خزر دریای مستقلی است ،محصور از آبادی های زیاد که به هیچ یک از دریاها ارتباط و اتصالی ندارد و از این جهت باید دریاچه نامیده شود. ولی بواسطه بزرگی و اهمیتش دریا خوانده شده. نویسندگان یونانی و رومی از این دریا،بسیار یاد کرده اند ولی از وضع جغرافیایی آن آگاهی درستی نداشتند و از میان ایشان تنها هرودت و ارسطو می دانستند که این دریا به دریای دیگری پیوستگی ندارد. در نوشته های باختری این دریا از نام سرزمین هیرکانیا،دریای هیرکانیا، و از نام قوم ایرانی، کاسپی ها که به گفته استرابن و دیگران در کرانه های جنوب باختری این دریا می زیسته اند، دریای کاسپی خوانده شده است.در دوره اسلامی مورخان و جغرافی نگاران ایران و بیگانه،بویژه عرب،دریای مازندران را به این نام خوانده اند:دریای خزر، بحر الخزر.(3)

ب- مهمترین رود در خطه بهنمیر رودخانه تالار یکی از مهمترین رودخانه های این ناحیه می باشد. آب دهکده های این ناحیه از شاخه های تالار و بابل رود است.برخی معتقدند از سوادکوه سرچشمه می گیرد و از قائم شهر و بعد کیاکلا ،بهنمیر و کاله می گذرد و سپس به دریا می ریزد و نیز در جائی دیگر،آورده شده که از جنوب آبادی می گذرد،از کوه های عباس آباد و رسه سرچشمه گرفته و به دریای خزر می ریزد و همچنین جناب ملک خسروی در کتاب تاریخ شهدای قلعه طبرسی آورده است: این رودخانه عظیم بود و هیچ شخصی ،گُدار آب را نمی دانست تا راهی را برای گذر انتخاب کردند.(۵)دو شعبه آن از داخل همین ناحیه می گذرند. یک شعبه آنرا به عنوان راه خانه استفاده می کردند و یک شعبه دیگر آن تخته پلِه لو نام داشت،یعنی تخته ای که این طرف رود را به آن طرف وصل می کرد و همچنین آورده شده است: بر رودخانه تالار پل چوبی به طول ۳۳ گام ساخته بودند.و چون این رودخانه طغیان می کرد،بنابراین خانه ها را روی بلندی می ساختند. البته با توجه به پیشرفت های شایان در این منطقه و استفاده از زمین های حاصلخیر در حال حاضر،فقط شعبه اصلی آن باقی است.(4)

ج- جانوران ناحیه بهنمیر در زمانهای قدیم،به علت انبوهی از جنگل تعداد بیشماری از حیوانات وحشی در این ناحیه دیده می شد.حیواناتی از قبیل ببر،پلنگ،شغال،یوزپلنگ،گرگ و … . ولی در حال حاضر،چیزی به جز شغال به چشم نمی خورد . البته حیواناتی مثل جوجه تیغی (تَشی) و خرگوش هم موجود می باشد. و البته در کتاب سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح نیز به جانورانی از قبیل شغال ،گرگ ، روباه ، خرگوش و ماهی نیز اشاره شده.

اما از حیوانات اهلی در زمانهای قدیم،اکثریت اهالی این منطقه در منازلشان،بز،گاو و گوسفند و اسب و طیور نگهداری می کردند و از این حیوانات براساس نیازهایشان استفاده می شود. در حال حاضر تعداد گاو،گوسفند بسیار کم و انگشت شمار است و اسب نیز موجود نیست.ولی در اغلب منازل انواع پرندگان و طیور مثل مرغ ، اردک ، خروس ، غاز ،بوقلمون و .. موجود می باشد. د- رستنی ها و گیاهان این منطقه از گیاهان و رستی هائی که می توان به سهولت خاص در این منطقه نام برد،درختان بلوط و قرار و گیاه کاسنی که کاربرد داروئی دارند و پوشش گیاهی برای چرای دام نیز می باشد.(7)و البته در اینجا،می توان از گیاهانی صحبت کرد که مورد نیاز اکثریت خانواده و افراد است و بیشتر افراد چنین گیاهانی را در منزل ها هم پرورش می دادند . مثل انواع سبزیجات و سیفیجات مثل گوجه،خیار،کدو ، بادمجان و … .

لازم بذکر است درگذشته منازل این شهر و روستا بسیار وسیع و دارای حیاط های بسیار بزرگ می باشد. که خالی از سنگفرش است. و کاملاً پوشیده از چمن می باشد که در آن گیاهان تزئینی مثل بنفشه و آفتابگردان و گل رز و غیره نیز به چشم می خورد. در حال حاضر هم اکثریت منازل به این شکل می باشند. 4- موقعیت اقتصادی و شغلی از نظر اقتصادی منطقه ای بسیار حاصلخیر و پربرکت است. شغل اصلی مردم،حتی در سالهای اولیه،کشاورزی،زراعت و باغداری می باشد. که این مشاغل در کنار هم سبب رونق بیشتر اقتصاد در این ناحیه شده است.عمده محصولات آن گندم،سویا ،برنج و مرکبات و به مقدار کمتر،لوبیا و باقالا می باشد.در سالهای اخیر کاشت توت فرنگی یکی از شغل های پردرآمد بسیاری از کشاورزان است .از دیگر مشاغل اصلی که قابل ذکر می باشد:کاشت و برداشت نیشکر است. همچنین در این منطقه روزهای پنجشنبه بازار سنتی برگزار می شود که فروشندگان از شهر های مختلف در آنجا جمع می شوند و کالا های خود را عرضه می کنند.و مردم و دست فروشان هم اجناس و کالای خود را به بازار می آورند که این کمکی برای پیشرفت اقتصادی خانواده می باشد.

ولی در زمانهای قدیم پنبه و جو و نوقان هم راههای دیگر کسب درآمد در این ناحیه بود ولی بدلیل پنبه کاری ،که باعث ار بین رفتن درختان توت شده بود ،پرورش نوقان از بین رفت و بعد از چند سال نیز پنبه کاری در بهنمیر به علت کمبود محصول در اثر آفات نباتی یا کرم غوزه منسوخ شد.

درخصوص شغل باغداری و باغات مرکبات،آنچه شایان ذکر است اینست که اغلب خانه ها و باغات مازندران مشجر از مرکبات است. این درختان در نقاطی که زمستانشان زیاد سرد و سخت نباشد مانند شهرستان های مازندارن و گرگان خوب بدست می آید . در شهر های مازندارن،از جمله بهنمیر،تمام خانه ها و باغات دارای درختان مرکبات می باشد. از این لحاظ اهالی ساکن این منطقه از این نعمت بهره مندند.

فضای شهرها در فصل بهار بواسطه گل مرکبات بسیار معطر و روح پرور است. انواع درختان مرکبات از قبیل پرتغال ، نارنگی ، لیموترش ، لیمو عمانی ،سلطانی ، بالنگ ، نارنج و … است. آنچه در انتهای مطالب می توان با توجه به کتاب سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح ، بیان کرد اینکه: کار و پیشه در این منطقه کشاورزی ، دامداری ، باغداری ، کارگری ،ماهیگیری است. کشت آنان آبی،آب کشاورزی وآشامیدنی از رودخانه،چاه نیمه ژرف و لوله کشی است.فرآورده های آن گندم ، جو ، تره بار ، برنج ، لوبیا روغنی ، نیشکر ، ذرت ، سیب و مرکبات است.

5- نباتات غذایی

الف- زراعت نیشکر: نیشکر ،زراعتی است گرمسیری،که در قدیم در مازندران و خوزستان رواج داشته و حتی زراعت این نبات و همچنین استعمال قند در ایران به یونان و بعد در عربستان و سایر نقاط اروپا رفته و رواج گرفته است. حافظ شاعر بزرگوار ایرانی چنین می فرماید: شکر شکن شوند همه طوطیان هند/این قند پارسی که بنگاله می رود

خواص شکر سرخ مازندران بیشمار است

معذلک در نتیجه بی علاقگی زارعین و سیاست موسسات خارجی در سابق این نبات ذیقیمت که فعلاً باعث ثروت عمده کشور های دیگر شده ، حتی برای نمونه هم در مملکت ما باقی نمانده است. فقط در مازندران مقدار کمی نیشکر مخصوص که قد کوتاهی داشته و قندش هم کم است کاشته می شود. واز طرفی مساحت کشت آن هم اندک است . که به غیر از رفع احتیاجات رعایا مصرف دیگری ندارد.

کشت نیشکر در سالهای اخیر که بهای قند ترقی نموده دو برابر شده و فعلاً حدود پانصد هکتار رسیده است.و محصول آن قریب هزار تن می باشد.و چون خوب تصفیه نمی شود،فقط مصرف داخلی دارد. نیشکر را با فشار چوبی مخصوص که با گاو یا اسب می گردد و موسوم است به کِلیا آب گرفته در دیگ های بزرگ جوشانده،شکر قرمز بدست می آورند که در دهات بجای قند و شیرینی خورشت مصرف می شود. و مصرف طبی دارد.در موقع جوشاندن شکر،کفی که از روی آن می گیرند بسیار خوشمزه و مطبوع است. که رعایا آنرا برای مالکین بعنوان تحفه می برند . آنچه که می توان به مطالب فوق افزود اینکه در سالهای اخیر نحوه آبگیری نیشکر و پخت آن با آنچه در زمانهای قدیم مرسوم بوده،تفاوتهای زیادی نموده،زیرا دستگاههائی به منظور آبگیری نیشکر ساخته شده که آبگیری بوسیله آنها انجام می شود.

و در زمانهای قبل برای گرفتن کف در دیگهای بزرگ به وسیله کِترا آنقدر آنها را هم می زدند تا کف ایجاد شود،در حال حاضر با پیشرفت تکنولوژی دستگاهی در بالای دیگ ها کار گذاشته شده است که براحتی و در زمان کوتاه محصول آماده می شود.محصول بدست آمده از نظر طبی کاملاً تأئید شده است و برای افرادی که بیماری قند و چاقی مفرط و … دارند استفاده می گردد. شکر سرخ بهنمیر به عنوان بهترین شکر سرخ مازندران شناخته می شود این محصول از طریق بازار به دیگر شهرهای کشور فرستاده می شود و مورد استفاده بسیاری از مردم قرار می گیرد. در این باره نیز آقای عباس شایان در تألیفات خود نیز اشاره دارد که نیشکر بعنوان منبع کسب امرار معاش کاشت و برداشت می شود.(5)

ب- برنج: زراعتی است گرمسیری و محل کشت آن در مناطق پر آب است که اول تخم آنرا سبز می کنند و بعد نشاء آنرا با دست یک به یک با فاصله معین در اراضی آماده و پر آب می کارند و یکی دوبار هم تا بدست آمدن محصول آنرا وجین می نمایند تا از این جهت بوته های شلتوک شاخه های زیادی زده و پرخوشه شود و برخلاف زراعت های دیگر که از تخمی ده تخم بیشتر محصول نمی دهند .در این زراعت از تخمی، پنجاه تخم دیگر و یا بیشتر به عمل می آورند.زیرا در یک هکتار زمین ده کیلو شلتوک که معادل شصت کیلو می باشد کشت شده و بطور متوسط سه تن شلتوک که دو تن برنج می دهد برداشت می شود.(6)

6- آداب و رسوم

الف- آداب و رسوم و گویش و لهجه اهالی بهنمیر: زبان و گویش مردمان این منطقه مازندرانی یا طبری است و آنچه در این باره مرتبط با آداب و رسوم این ناحیه است اینکه: آنها خانه های بلند که در آن راباچوب که دارای فضای باز بود درست می کردند که نام آن را نفار می گفتند. با اینکه این نفارها از همدیگر فاصله داشت ولی با توجه به سکوت محضی که شبها در آنجا حکمفرما بودخیلی بلند با همدیگر از بالای نفار صحبت می کردند. این مردمان دارای حنجره های بسیار قوی و تن صدای خیلی بلند هستند. از دیگر رسوم قابل ذکر در خصوص مراسم عروسی در این منطقه است که سالهای قبل خانواده عروس با عروس پیاده به منزل آقا داماد می رفتند و قبل از رسیدن به منزل،آقا داماد از دور یک سنگی یا سیبی یا اناری را از دور به دامان عروس خانم می زند و این را نشانه ای از شگون می دانستند. مراسم و آداب دید و بازدید از دیگر مراسم خاص در این روستا بوده است که همه افراد چه بزرگ،چه کوچک نزد ارباب یا بزرگ ده می رفتند و به همراه خود چیز خوشمزه ایی مثل یک پرتغال قشنگ و بزرگ را به عنوان تحفه به همراه می بردند و ارباب هم به همه افراد یک تومان یا دو تومان و حتی دو ریال یا پنج ریال عیدی می دادند. شیرینی های سنتی که مخصوص ایام عید درست می شد. از دیگر مراسم این ناحیه است که البته ممکن بود در مواقع خیلی خاص نیز غیر از عید هم درست شود. ولی اکثریت خانواده ها،شیرینی ها را در هنگام عید نوروز مزین سفره عید خود می کردند.

از شیرینی هایی که می توان ذکر کرد یکی شِلِه نون است که با آرد برنج درست می کردند و خاصیت این نون آن بود که در ایام عید کپک نمی زد و حتماً از این نون در پذیرایی مهمانان استفاده می کردند،از شیرینی های دیگر نان کُماج و پِشت زیکْ بادونه، نان کنجدی،نان زنجبیلی یا تک تک یا شیرینی آب دندون که بسیار نرم بود و برای افراد پیر و اربابها درست می کردند را می توان ذکر نمود. در حال حاضر در بعضی از خانواده ها ممکن است یک یا دو نوع شیرینی سنتی درست شود ولی دیگر آن آداب قدیم مرسوم نیست.

ب- صنایع دستی ناحیه بهنمیر: این منطقه هم مانند بسیاری از نقاط در ایران دارای مردمانی هنرمند می باشد که از کمترین امکانات نهایت استفاده را می کردند و از کمترین چیزها وسایلی خلق می کردند که می توانست جزء مایحتاج اولیه زندگی باشد. این مردمان باصفا و صمیمی از گیاهی که معمولاً در آب بند ها یا باتلاقهایی که برای شالی کاری می باشد،حصیر و زنیبل تهیه می کردند،نام این گیاه به زبان محلی گاله برای تهیه زنبیل و کُوبْ و اشْ برای تهیه حصیر می باشد.البته این گیاهان در حال حاضر کم است و مردم بسیار اندکی ممکن است برای تهیه زنبیل استفاده نمایند. در آن زمانها عده ایی از افراد کاغذبانی هم می کردند ولی در حال حاضر موجود نیست.

ج- وجود بنای قدیمی در اطراف شهر بهنمیر(در کاله عربخیل) بنای قدیمی خاصی در خود بهنمیر وجود ندارد ولی با توجه به کتاب از آستارا تا استارآباد آمده است که سر راه بابلسر به بهنمیر که به طرف شرق بابلسر می رود در اراضی کاله عربخیل آجرهای قالب بزرگ نظیر آجرهای دوران ساسانی از زیر خاک بیرون می آید. کاله عرنجیل دهی از دهستان حومه بخش بهنمیر،شهر بهنمیر و در 9 کیلومتری بابلسر کنار راه بابلسر به بهنمیر است.(7)

6- آثار و ابنیه تاریخی بهنمیر

• مقبره سید مرتضی مشهور به درویش امیروسید رضی مشهور به درویش حاجی و سید
• قاسم که دونفر در عزیزک ونفر سوم درجوار رودخانه تالار دفن می‌باشد.
• صید گاه شیلات می‌رود (در دهه۴۰)
• آستان مقدس امام زاده قاسم علیه السلام واقع در «بازارسر» بهنمیر
• بقعه بی بی حلیمه خاتون روشندان بهنمیر
• تپه تاریخی قنبر روشندان

یادداشت ها 1) سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ص 109 2) سفرنامه ملگونف روسی ، ص 158 3) تاریخ مازندران – اسمعیل مهجوری 4)کتاب مازندران واسترآباد ، ص 86 5) کتاب مازندران (جغرافیای تاریخی و اقتصادی )، ص 48 6)جغرافیای مازندران ، ص 41 7) فرهنگ جغرافیایی ایران جلد 3